Ο καφές είναι ίσως το πιο δημοφιλές ρόφημα παγκοσμίως, με την εξαίρεση ίσως χωρών όπως η Κίνα όπου τα πρωτεία κατέχει το τσάι. Με «καταγωγή» σύμφωνα με τη παράδοση από την Κάφα της Αιθιοπίας (εξ ΄ου και το όνομά του) ή κατ’ άλλους από την Υεμένη, ο καρπός του φυτών coffea arabica & coffea robusta έχει μία μακροχρόνια ιστορία και αποτελεί αναπόσπαστο ποια κομμάτι της κουλτούρας πολλών λαών και σημαντικό μέρος της κοινωνικής μας ζωής. Συγχρόνως, λόγω κυρίως της καφεΐνης που περιέχει, η οποία έχει ήπια διεγερτική δράση,  χρησιμοποιείται ως μέσο αφύπνισης και αύξησης της παραγωγικότητας.

Η περιεκτικότητα του καφέ σε καφεΐνη εξαρτάται από τον τύπο του, ενώ πρέπει να θυμόμαστε ότι κι άλλα ροφήματα ή τρόφιμα, όπως το τσάι, η σοκολάτα ή κάποια ενεργειακά ποτά επίσης περιέχουν καφεΐνη (ενδεικτικές τιμές στον πίνακα).

Λόγω της δημοφιλίας του καφέ είναι αναμενόμενο πως έχει μελετηθεί εκτενώς τόσο η επίδραση του καφέ όσο και αυτή της καφεΐνης. Αξίζει να σημειωθεί ότι εκτός της καφεΐνης, ανάλογα με το είδος και τον τρόπο παρασκευής του καφέ, ο τελευταίος περιέχει ορισμένα φυτοχημικά, όπως πολυφαινόλες, και μικρές ποσότητες ιχνοστοιχείων και βιταμινών.

Μεταβολισμός - Παρενέργειες

Η καφεΐνη ανάλογα με την ποσότητα που καταναλώνει κανείς, απορροφάται σε περίπου 45 λεπτά και συνήθως οι μέγιστες συγκεντρώσεις παρατηρούνται στα 15 λεπτά έως τις 2 ώρες.

Μεταβολίζεται σχετικά άμεσα (2.5-4 ώρες). Αυτό βέβαια διαφέρει από άτομο σε άτομο και μπορεί να επηρεάζεται από παραμέτρους όπως το κάπνισμα, ενώ σημαντικό είναι να τονισθεί ότι ο χρόνος αυτός μειώνεται στην εγκυμοσύνη φτάνοντας τις 15 ώρες. Συνεπώς αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία τόσο στην εγκυμοσύνη όσο και στο θηλασμό. Σε άτομα υπό φαρμακευτική αγωγή συνιστάται περιορισμός λόγω πιθανών αλληλεπιδράσεων. Είναι λοιπόν σκόπιμο να ρωτά κανείς τον ιατρό του.  Όχι τυχαία, η καφεΐνη σε συνδυασμό με άλλες δραστικές ουσίες όπως η παρακεταμόλη χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση του πόνου.

Τοξικότητα και παρενέργειες, συνήθως ήπιες, όπως άγχος, δυσφορία ή αϋπνία έχουν αναφερθεί, συνήθως όμως σε πολύ υψηλές δόσεις (> 1,2 γραμμάρια ανά ημέρα). Παραδείγματος χάριν η κατανάλωση καφεϊνούχων ροφημάτων (> 200 mg) αργά το απόγευμα ενδέχεται να επηρεάσει αρνητικά την ποιότητα του ύπνου. Όμως αυτό μπορεί να διαφέρει από άτομο σε άτομο. Σε πολύ υψηλή κατανάλωση (> 8 γραμμάρια) μπορεί να προκαλέσει πιο σοβαρές επιπτώσεις.

Είναι ακόμη γνωστό ότι απότομη διακοπή της καφεΐνης μπορεί να οδηγήσει σε συμπτώματα όπως πονοκεφάλους, κούραση και μειωμένη προσοχή.

Λόγω των παραπάνω τόσο και σε παιδιά και εφήβους αλλά και ενήλικες πρέπει να αποφεύγεται η συστηματική ή υψηλή κατανάλωση ενεργειακών ποτών που περιέχουν καφεΐνη , ιδίως μαζί με αλκοόλ, καθώς έχουν αναφερθεί παρενέργειες όπως υψηλή πίεση ή αίσθημα παλμών.

Ευεργετικές δράσεις

Από την άλλη, πληθώρα δεδομένων υποστηρίζει μία θετική επίδραση του καφέ. Φυσικά Θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί στην ερμηνεία τους, δεδομένου οι επιδημιολογικές μελέτες υποδηλώνουν συσχέτιση και δεν τεκμηριώνουν πέραν πάσης αμφιβολίας μία συγκεκριμένη δράση όπως για παράδειγμα μία κλινική μελέτη.

Ωστόσο, η κατανάλωση καφέ συνδέεται με μία σειρά από ευεργετικές ιδιότητες:

- Μειωμένη θνησιμότητα, είτε μιλάμε για καφέ με ή χωρίς καφεΐνη.

- Όχι μόνο δεν αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακών νοσημάτων (συμπεριλαμβανομένων στεφανιαίας νόσου & εγκεφαλικών), αλλά ήπια προς υψηλή κατανάλωση συνδέεται με χαμηλότερο κίνδυνο.

- Ο καφές φίλτρου ή ο espresso, σε σχέση με τον ελληνικό ή το γαλλικό, περιέχει πολύ λιγότερη καφεστόλη, ουσία που μπορεί να αυξήσει λίγο τη χοληστερόλη σε υψηλές ποσότητες.  

- Δεν φαίνεται να αυξάνει την αρτηριακή πίεση, πιθανόν γιατί συστατικά του όπως το χλωρογενικό οξύ δρουν αντιρροπιστικά έναντι της δράσης της καφεΐνης.

- Όσον αφορά την επίδραση στο σωματικό βάρος, τα επίπεδα γλυκόζης και το μεταβολισμό, μικρές μελέτες δείχνουν μία ήπια ευεργετική δράση, γεγονός που ενισχύεται και από επιδημιολογικά δεδομένα που φανερώνουν αρνητική συσχέτιση με την εμφάνιση σακχαρώδους διαβήτη τύπου 2 (ΣΔ2). Δηλαδή η κατανάλωση καφέ φαίνεται να μειώνει την πιθανότητα εμφάνισης ΣΔ2.

-Προοπτικές μελέτες δείχνουν επίσης μειωμένο κίνδυνο για εμφάνιση ορισμένων μορφών καρκίνου, κατάθλιψης.

Πρέπει και πάλι να τονισθεί ότι ιδιαίτερη προσοχή επιβάλλεται στην εγκυμοσύνη, καθώς η καφεΐνη συνδέονται με χαμηλό βάρος γέννησης & η καφεΐνη περνάει από τον πλακούντα στο έμβρυο. Επομένως τα έως τώρα δεδομένα επιβάλλουν τον περιορισμό καφεΐνης σε 200mg ανά ημέρα κατά την εγκυμοσύνη και το θηλασμό, που αντιστοιχεί σε περίπου ένα έως δύο καφέδες ημερησίως αναλόγως του τρόπου παρασκευής τους. .

Συμπερασματικά, ο καφές δεν αυξάνει τον κίνδυνο καρδιαγγειακής νόσου καρκίνου, αλλά αντίθετα συνδέεται με χαμηλότερο κίνδυνο ορισμένων χρόνιων νοσημάτων. Παρόλα αυτά είναι σημαντικό να μην υπερβάλουμε στην κατανάλωσή του. Ας μην ξεχνάμε ότι η κατανάλωση καφέ, με ή χωρίς καφεΐνη, είναι μία συνήθεια που την έχουμε συνδέσει ή συνδυάσει με αυξημένη εγρήγορση, αφύπνιση & παραγωγικότητα, αλλά και με χαλάρωση και καλή παρέα. Αν δεν μας συνοδεύει σε στρεσογόνες καταστάσεις & δεν τη συνδυάζουμε με ανθυγιεινές συνήθειες, όπως το κάπνισμα, τότε σαφώς μπορεί να αποτελέσει μέρος μιας ισορροπημένης διατροφής.

Πηγή: Coffee, caffeine and health, N Engl J Med 2020;383:369-78. DOI: 10.1056/NEJMra1816604